Pracownia Owadów Społecznych i Myrmekofilnych

Pracownia Owadów Społecznych i Myrmekofilnych 

Tematyka badawcza:
Pracownia zajmuje się przede wszystkim badaniami dotyczącymi ekologii, biologii konserwatorskiej i ewolucji zachowań społecznych, głównie u mrówek, oraz interakcji mrówek z innymi organizmami. W naszych badaniach wykorzystujemy różne metody badawcze a same badania prowadzimy zarówno w terenie jak i w warunkach laboratoryjnych.

Najważniejsze kierunki badań to:

➢ Zmienność behawioralna mrówek: badania dotyczą różnic w osobowości zarównoposzczególnych osobników jak i całych kolonii mrówek oraz czynników kształtującychróżnice behawioralne.
➢ Wpływ urbanizacji na cechy historii życia owadów społecznych: badaniakoncentrują się na wpływie urbanizacji na bioróżnorodność różnych grupbezkręgowców, a także na zmiany w cechach historii życia oraz adaptacjach związanychz życiem w mieście.
➢ Pasożytnictwo społeczne u mrówek: badania dotyczą relacji różnych typówpasożytnictwa społecznego, w których badamy adaptacje behawioralne, chemiczne iakustyczne pasożytów.
➢ Ocena ryzyka w zachowaniu mrówek: badania dotyczą zachowań mrówekfurażujących w wysokich i ryzykownych temperaturach. Jako gatunki modelowewykorzystujemy różne ciepłolubne mrówki z środkowej i południowej części Europy.
➢ Używanie narzędzi u mrówek: nasze badania określają charakterystykę używanianarzędzi przez mrówki z rodzaju Aphaenogaster, min. interesują nas cechy narzędzi,które zwiększają ich wykorzystanie do przenoszenia płynnego pokarmu do gniazda.
➢ Ekologia mrówek a praktyki ochronne: badamy bioróżnorodność mrówek w różnychtypach siedlisk oraz określamy stan ochrony badanego obszaru, wykorzystując mrówkijako bioindykatory. Badamy także wpływ rudych mrówek leśnych na organizacjęzbiorowisk mrówek, ich rolę w biologicznej kontroli szkodników leśnych orazokreślamy czynniki siedliskowe, które wpływają na ich obecność i występowanie.
➢ Inwazyjność mrówek i ich wpływ na dynamikę populacji i procesy ewolucyjne: badania koncentrują się na porównaniu mechanizmów wykorzystywanych przezinwazyjne i rodzime gatunki mrówek do rozwiązywania problemów oraz różnicneuroanatomicznych. Badamy także wpływ inwazyjnych gatunków na rodzimąmyrmekofaunę .
➢ Interakcje między mrówkami a grzybami: badamy, jak infekcja grzybami wpływa na zachowanie mrówek, podział pracy w kolonii, układy z innymi symbiontami oraz działanie układu odpornościowego mrówek gospodarzy.
➢ Ekologiczno-ewolucyjne determinanty zachowań ratunkowych u mrówek: badamy czynniki i mechanizmy, które mogą mieć wpływ na zachowania ratunkowe, takie jak środowisko, wielkość ciała, oczekiwana długość życia, pokrewieństwo, feromony, oraz sygnały wibroakustyczne. Skupiamy się również na uwarunkowaniach, które mogły przyczynić się do ewolucji tego typu zachowań.
➢ Tempo życia pająków, czyli jak zyskują socjalność: badamy zakres organizacji społecznych u pająków a przede wszystkim obserwujemy zachowanie, tempo metabolizmu i fizjologię pająków podczas fazy przejściowej między życiem gromadnym a samotnym aby dowiedzieć się czy i w jaki sposób cechy historii życia wypływają na powstanie społecznego trybu życia.

Granty realizowane w latach 2020-2025

➢ 2019-2024: Adaptacje i koewolucja w toku na przykładzie źródłowej i reintrodukowanej populacji obligatoryjnie myrmekofilnego motyla Maculinea teleius, Narodowe Centrum Nauki, Opus, M. Witek.
➢ 2019-2022: Koewolucja pomiędzy mrówkami Myrmica a ich pasożytem społecznym, motylem Maculinea teleius. Polsko-rumuński wspólny projekt badawczy w ramach porozumienia o współpracy naukowej między PAN i Akademią Rumunii, M.Witek (koordynator)
➢ 2019-2021: Wolniej a dokładnie, czy szybciej a pobieżnie? Wpływ tempa poruszania się mrówek na efektywność furażowania, Narodowe Centrum Nauk, Miniatura, P. Ślipiński.
➢ 2021-2022: Efekt urbanizacji na fenologie mrówek. Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) i German Academic Exchange Service (DAAD), G. Trigos Peral.
➢ 2021-2024: Relacje między bakteriami, mrówkami i roślinami: mrówki jako wektory rozprzestrzeniania się bakterii oraz ich wpływ na stan zdrowia drzew. Narodowe Centrum Nauki, Preludium, D. Sanchez-Garcia.
➢ 2022-2024: Obce rządy: Ujawnienie mechanizmów wykorzystywanych przez inwazyjne mrówki do adaptacji do aktualnych i przyszłych warunków środowiskowych. Narodowe Centrum Nauki, Polonez Bis, I. Sanmartin Villar.
➢ 2023-2024: Kto pociąga za sznurki? Znaczenie odżywiania w relacji gospodarz-pasożyt. Narodowe Centrum Nauki, Polonez Bis, E. Csata.
➢ 2023-2026: Tempo życia pająków, czyli jak zyskują socjalność. Narodowe Centrum Nauki, Sonata, V. Chiara.
➢ 2023-2025: Ekologia populacyjna motyli Maculinea i ich adaptacje względem mrówek gospodarzy mrówek z rodzaju Myrmica. Polsko-rumuński wspólny projekt badawczy w ramach porozumienia o współpracy naukowej między PAN i Akademią Rumunii, M. Witek (koordynator).

Wykaz publikacji 2020-2025

2020
➢ Maák I., Roelandt G., d'Ettorre P. 2020. A small number of workers with specific personality traits perform tool use in ants. eLife 9: e61298. DOI: 10.7554/eLife.61298.
➢ Maák I., Tóth E., Lenda M., Lőrinczi G., Kiss A., Juhász O., Czechowski W., Torma A. 2020. Behaviours indicating cannibalistic necrophagy in ants are modulated by the perception of pathogen infection level. Scientific Reports 10: 17906. DOI: 10.1038/s41598
➢ Módra G., Maák I., Lőrincz Á., Juhász O., Kiss P. J., Lőrinczi G. 2020. Protective behavior or ‘true’ tool use? Scrutinizing the tool use behavior of ants. Ecology and Evolution 10: 13787–13795. DOI: 10.1002/ece3.6968.
➢ Juhász O., Fürjes-Mikó A., Tenyér A., Somogyi A. Á., Joy Aguilon D., Kiss P. J., Bátori Z., Maák I. 2020. Consequences of climate change-induced habitat conversions on red wood ants in a Central European mountain: a case study. Animals 10: 1677. DOI:10.3390/ani10091677.
➢ Maák I., Czekes Zs., Erős K., Pálfi Zs., Markó Bálint 2020. Living on the edge: changes in the foraging strategy of a territorial ant species occuring with a rival supercolony: a case study. Journal of Insect Behavior 33: 59–68. DOI: 10.1007/s10905-020-09745-x.
➢ Juhász O., Bátori Z., Trigos-Peral G., Lőrinczi G., Módra G., Bóni I., Kiss P. J., Joy Aguilon D., Tenyér A., Maák I. 2020. Large- and small-scale environmental factors drive distributions of ant mound size across a latitudinal gradient. Insects 11 (6): 350. DOI: 10.3390/insects11060350.
➢ Erős K., Maák I., Markó B., Babik H., Ślipiński P., Nicoară R., Czechowski W. 2020. Competitive pressure by territorials promotes utilization of unusual food source by subordinate ants in temperate European woodlands. Ethology Ecology & Evolution 32: 457–465. DOI: 10.1080/03949370.2020.1753116.
➢ Somogyi A. Á., Tartally A., Maák I., Barta Z. 2020.Colony size, nestmate density, and social history shapes colonial behavioural variation in Formica fusca. Ethology 126: 727–734. DOI: 10.1111/eth.13022.
➢ Kiss P. J., Tölgyesi Cs., Bóni I., Erdős L., Vojtkó A., Maák I. E., Bátori Z. 2020. The effects of intensive logging on the capacity of karst dolines to provide potential microrefugia for cool-adapted plants. Acta Geographica Slovenica 60: 37–48.
➢ Bátori Z., Lőrinczi G., Tölgyesi Cs., Módra G., Juhász J., Joy Aguilon D., Vojtkó A., Valkó O., Deák B., Erdős L., Maák I. 2020. Karstic microrefugia host functionally specific ant assemblages. Frontiers in Ecology and Evolution 8: 482. DOI:10.3389/fevo.2020.613738.
➢ Maziarz M., Broughton R. K., Casacci L. P., Dubiec A., Maák I., Witek M. 2020. Thermal ecosystem engineering by songbirds promotes a symbiotic relationship with ants. Scientific Reports 10: 20330.
➢ Trigos-Peral G., Rutkowski T., Witek M., Ślipiński P., Babik H., Czechowski W. 2020. Three categories of urban green areas and the effect of their different management on the communities of ants, spiders and harvestmen. Urban ecosystems 23: 803 – 818.

2021
➢ Maák I., Trigos-Peral G., Ślipiński P., Grześ I. M., Horváth G., Witek M. 2021. Habitat features and colony characteristics influencing ant personality and its fitness consequences. Behavioral Ecology 32: 124–137.
➢ Maziarz M., Broughton R. K., Casacci L. P., Hebda G., Maák I., Trigos-Peral G., Witek M. 2021. Interspecific attraction between ground-nesting songbirds and ants: the role of nest-site selection. Frontiers in Zoology 18: 43.
➢ Trigos-Peral G., Juhász O., Kiss P. J., Módra G., Tenyér A., Maák I. 2021. Wood ants as biological control of the forest pest beetles Ips spp. Scientific Reports 11: 17931.
➢ Casacci L. P., Barbero F., Ślipiński P., Witek M. 2021. The inquiline ant Myrmica karavajevi uses both chemical and vibroacoustic deception mechanisms to integrate into its host colonies. Biology 10: 654.
➢ Csősz S., Báthori F., Gallé L., Lőrinczi G., Maák I., Tartally A., Kovács É., Somogyi A. Á., Markó B. 2021. The myrmecofauna (Hymenoptera: Formicidae) of Hungary: survey of ant species with an annotated synonymic inventory. Insects 12: 78.
➢ Maák I., Sondej I., Juhász O., Trigos-Peral G., Tenyér A., Camera J., Czechowski W. 2021. Unexpected distribution of subordinates around nests of the wood ants. Acta Oecologica 110: 103709.
➢ Sondej I., Domisch T., Finér L., Czechowski W. 2001. Wood ants prefer conifers to broadleaved trees in mixed temperate forests. Agricultural and Forest Entomology 23: 287– 296.
➢ Śliwińska E. B., Martyka R., Woyciechowski M., Blinov A., Nowicki P., Stettmer C., Kajzer-Bonk J., Witek M., Brau M., Gros P., Mühlenberg M., Slowik J., Tryjanowski P., Settele J. 2021. Comparison of genetic patterns between European and Asian populations of an endangered butterfly species. Insect Conservation and Diversity 14: 67-80.
➢ Ślipiński P., Trigos-Peral G., Maák I., Wojciechowska I., Witek M. 2021. The influence of age and development temperature on the temperature-related foraging risk of Formica cinerea ants. Behavioral Ecology and Sociobiology 75: 107.
➢ Trigos-Peral G., Abril S., Angulo E. 2021. Behavioral responses to numerical differences when two invasive ants meet: the case of Lasius neglectus and Linepithema humile. Biological Invasions 23: 935–953.
➢ Deák B., Rádai Z., Bátori Z., Kelemen A., Lukács K., Kiss R., Maák I. E., Valkó O. 2021. Ancient burial mounds provide safe havens for grassland specialist plants in transformed landscapes — a trait-based analysis. Frontiers in Ecology and Evolution 9: 34.
➢ Gorczak M., Trigos-Peral G. 2021. Solving a long-standing enigma: Myrmicinosporidium durum belongs to Blastocladiomycota, a phylum of primarily aquatic fungi. Journal of Invertebrate Pathology 184: 107640.

2022
➢ Bátori Z., Gallé R., Gallé-Szpisjak N., Császár P., Nagy D. D., Lőrinczi G., Torma A., Tölgyesi Cs., Maák I. E., Frei K., Hábenczyus A.A., Hornung E. 2022. Topographic depressions provide potential microrefugia for ground-dwelling arthropods. Elementa-Science of the Anthropocene 10: 00084.
➢ Sanchez-Garcia, D., Angulo, E., Cerda, X. 2022. Temperature or competition: Which has more influence on Mediterranean ant communities? PLoS ONE 17: 1–16.
➢ Czechowski W., Trigos-Peral. G., Savolainen R., Vepsäläinen K. 2022. Alate gynes of Dolichoderus quadripunctatus (L.) (Hymenoptera, Formicidae) on foraging trails – a peculiar way of dispersal. Annales Zoologici 72: 235–245.
➢ Fogl Á., Pálfi Gy., Molnár E., Just Zs., Balázs J., Maák I. 2022. Development of bilateral asymmetry of the upper limb in children from a medieval population in Central Europe, Hungary. Anthropologischer Anzeiger DOI: 10.1127/anthranz/2022/1478.
➢ Gallé R., Tölgyesi Cs., Császár P., Bátori Z., Gallé-Szpisjak N., Kaur H., Maák I., Torma A., Batáry P. 2022. Landscape structure is a major driver of plant and arthropod diversity in natural European forest fragments. Ecosphere 13: e3905.
➢ Ślipiński P., Cerdá X. 2022. Higher soil temperatures cause faster running and more efficient homing in the temperate thermophilous ant Formica cinerea (Hymenoptera: Formicidae). Myrmecological News 32: 149–158.
➢ Depa Ł., Vepsäläinen K., Rutkowski T., Czechowski W. 2022. Socially-parasitic interrelations among Lasius ants and their mutualism with Stomaphis aphids. Polish Journal of Ecology 70: 44–55.

2023
➢ Karpiński L., Maák I. E., Boldgiv B., Salata S., Gantulga T., Mazur M. A., Szczepański W. T. 2023. Impact of livestock grazing on the terrestrial arthropod diversity in the arid zone of Mongolia. The European Zoological Journal 90: 487–505.
➢ Czechowski W., Trigos-Peral G., Savolainen R., Vepsäläinen K. 2023. Intricacies of the biology of Dolichoderus quadripunctatus (L.) (Hymenoptera: Formicidae). Annales Zoologici 73: 235–244.
➢ Witek M., La Morgia V., Casacci L. P., Barbero F. 2023. The Pattern of Social Parasitism in Maculinea teleius Butterfly Is Driven by the Size and Spatial Distribution of the Host Ant Nests. Insects 14: 180.
➢ Trigos-Peral G., Maák I.E., Ślipiński P., Witek M. 2023. Behavioral and morphological traits influencing variation in task performance of Camponotus vagus ants. Insectes Sociaux 70: 451–461.
➢ Stukalyuk S., Maák I. E. 2023. The influence of illumination regimes on the structure of ant (Hymenoptera, Formicidae) community composition in urban habitats. Insectes Sociaux 70: 423–437.
➢ Fogl Á., Pálfi Gy., Maák I. E., Balázs J. 2023. Investigating crossed-symmetry pattern in children from the past: questions related to the lower limb bones. Acta Biologica Szegediensis 66: 126–131.

2024
➢ Csata E., Ecudero A.P., Laury E., Hanna L., Latil G., Heinze J., Simpson JS., Cremer, S., Dussutour A. 2024. Fungal infection alters collective nutritional intake of ant colonies. Current Biology 34: 1–8.
➢ Trigos-Peral G., Maák I.E., Schmid S., Chudzik P., Czaczkes T.J., Witek M., Casacci L.P., Sánchez-García D., Lőrincz Á., Kochanowski M., Heinze J. 2024. Urban abiotic stressors drive changes in the foraging activity and colony growth of the black garden ant Lasius niger. Science of the Total Environment 915: 170157.
➢ Lőrincz Á., Hábenczyus A.A., Kelemen A., Ratkai B., Tölgyesi Cs., Lőrinczi G., Frei K., Bátori Z., Maák I. E. 2024. Wood-pastures promote environmental and ecological heterogeneity on a small spatial scale. Science of The Total Environment 906: 167510.
➢ Orbán-Bakk K., Witek M., Dubiec A., Heinze J., Markó B., Csata E. 2024. Infection with a non-lethal fungal parasite is associated with increased immune investment in the ant Myrmica scabrinodis. Journal of Invertebrate Pathology 202: 108027.
➢ Martin R., Leroy C., Maák I.E.,, d’Ettorre P. 2024. Group phenotypic composition drives task performances in ants. Biology Letters 20: 20230463.
➢ Lőrincz Á., Ratkai B., Tölgyesi Cs., Lőrinczi G., Bán K. A., Frei K., Jégh T., Bátori Z., Maák I.E. 2024. Ants in space and time: spatiotemporal niche changes facilitate species coexistence in semi-natural ecosystem complexes. Global Ecology and Conservation 54: e03170.
➢ Castro-Cardoso M., Trigos-Peral G., Chiara V., Cordero-Rivera A., Sanmartín-Villar I. 2024. Adaptation to new resources: interaction between introduced psyllids and native and exotic ants in Eucalyptus plantations in NW Spain. Arthropod-Plant Interactions 18: 287–297.
➢ Sanchez-García D, Wynhoff I., Kajzer-Bonk J., Sztencel-Jabłonka A., Nowicki P, Casacci LP., Witek M. 2024. Temporal and spatial variation of morphological traits and genetic structure in Phengaris teleius myrmecophilous butterflies following habitat and climate changes three decades after reintroduction. Global Ecology and Conservation 54: e03104.
➢ Maák I.E, Trigos-Peral G., Rutkowski T., Czechowski W. 2024. Peculiar Polydomy in Wood Ants (Hymenoptera: Formicidae): An Auxiliary Nest Seven Metres Underground. Annales Zoologici 74 (3): 511–524.
➢ Trigos-Peral G., Witek M., Csata E., Chudzik P., Heinze J. 2024. Urban diet as potential cause of low body fat content in female ant sexuals. Myrmecological News 34: 181–190.
➢ Ratkai B., Bán K. A., Frei K., Horváth G., Li G., Lőrincz A., Lőrinczi G., Pécsy F., Bátori Z., Maák I.E E. 2024. Climate microrefugia promote intraspecific trait variability of the Palaearctic ant species Myrmica ruginodis (Hymenoptera: Formicidae). Myrmecological News 34: 159–171.
➢ Maák I.E, Markó B., Trigos-Peral G., Erős K., Babik H., Ślipinski P., Czechowski W. 2024. Playing with the dead: the corpses of dominant territorials inhibit the activity of subordinate ants (Hymenoptera: Formicidae). Polish Journal of Ecology 72: 35–44.

2025
➢ Vizueta J., Xiong Z.,…. Trigos Peral G, …et al. 2025. Adaptive radiation and social evolution of the ants. Cell Volume 188, Issue 18p4828-4848.e25. 10.1016/j.cell.2025.05.030 
➢ Trigos-Peral G., Szpalek A., Mika F., Czechowski W. 2025. Raised from decline: reassessment of the occurrence of Lasius neglectus (Hymenoptera: Formicidae), an invasive ant species, in Warsaw, Poland. Polish Journal of Ecology 72(4):85-95. https://doi.org/10.3161/15052249PJE2024.72.4.001 
➢ Trigos-Peral G., Reyes-López J.L. 2025. Aging of urban gardens can enhance their role as refuges for local ant species. Diversity 17 (1): 64. https://doi.org/10.3390/d17010064 
➢ Chiara, V. (2025). Personality expression is shaped by the early experienced social context in predatory mites. Journal of Animal Ecology, 94(1), 7-10.
➢ Lőrincz, Á., Bán K. A., Maruzs T., Maák I. E. 2025. Direct evidence for cannibalistic necrophagy as a way of nitrogen recycling in ants. Ecology and Evolution, 15: e72253, https://doi.org/10.1002/ece3.72253 
➢ Lőrincz, Á., Frei, K., Hábenczyus, A.A., Ratkai B., Lőrinczi G., Kelemen A., Tölgyesi Cs., Bátori Z., Maák I. E. 2025. Contrasting trait-based assembly mechanisms on different trophic levels: ants and plants on wood-pastures. Oecologia 207: 166, https://doi.org/10.1007/s00442-025-05802-4